Wij moeten breken met onze hardnekkige vanzelfsprekendheid om de zichtbare wereld en ons denken daarover als enige valabele werkelijkheid te beschouwen.
Het denkmodel ‘de drie ogen’ is een hedendaagse uitwerking van inzichten die men reeds in het middeleeuwse denken had. Je kan kijken met telkens een andere blik (‘oog’) naar de werkelijkheid. Elke benaderingsvorm van de werkelijkheid brengt iets bij in het kennen van de werkelijkheid. Tegelijk is elke benadering beperkt en kan je er niet de werkelijkheid mee kennen die de andere twee benaderingen aanbrengen. We noemen die drie benaderingen de ‘drie ogen’, al gaat het niet om onze lichamelijke ogen:
- Je kan ‘kijken’ naar de werkelijkheid vanuit een eerste benadering, namelijk met al je lichamelijke vermogens (je zintuiglijke waarneming dus). Hierdoor kan je concluderen: ‘wat ik zie (hoor, ruik, voel …) is waar – als ik iets niet kan zien (horen, ruiken, proeven, voelen …) geloof ik niet dat het waar is’.
Deze benadering van de werkelijkheid leidt tot ervaringskennis.
- Je kan de werkelijkheid ook benaderen vanuit je verstand door redeneringen te maken, door in verbeelding zaken voor te stellen, door hypothetisch te denken, door gedachte-experimenten uit te voeren … terwijl datgene waarover je nadenkt niet fysiek voor je ligt, je kan voorspellingen maken … Denk maar aan de logica, aan wiskunde, aan psychologische inzichten, aan het opstellen van referentiekaders, aan het schrijven van een historische roman …
Deze benadering van de werkelijkheid leidt tot theoretische inzichten, tot rationele kennis.
- Een derde manier om de werkelijkheid te benaderen is via het innerlijke aanvoelen en weten (bv. intuïtie). Deze manier van ‘kennen’ van de werkelijkheid wordt in Westerse landen erg miskend en zelfs weggezet als subjectief, niet echt te vertrouwen. Toch bouwen wij voor het grootste deel van ons leven de werkelijkheid op vanuit deze benadering.
Deze benaderingswijze van de werkelijkheid leidt tot wijsheid en tot innerlijk beleefd en subjectief weten. Het is belevingskennis.
Deze drie benaderingen van de werkelijkheid brengen nog niet heel de werkelijkheid in kaart (= de Werkelijkheid). Wij hebben immers de illusie dat wij mensen de enige toegangspoort zijn tot de Werkelijkheid.
Deze drie benaderingen zijn dus een antropomorfe reductie van de Werkelijkheid. Maar het is wel interessant om inzicht te krijgen in de aspecten van deze drie perspectieven op de werkelijkheid. Ze vullen elkaar aan. Wie slechts vanuit één of twee invalshoeken de werkelijkheid benadert, herleidt zichzelf eigenlijk tot een ‘gemankeerde’ mens.
